سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

طبیعت ایران از سال‌های گذشته بر اثر عوامل مختلف طبیعی و انسانی آسیب‌های فراوانی دیده است و درختان زیادی از بین رفته یا قاچاق شده‌اند. متأسفانه مواجهه کشورمان با طوفان ریزگردها که اکنون از جنوب کشور تا محدوده مرزهای استان‌های شمالی پیشروی کرده است، به همراه افزایش گاز‌های گلخانه‌ای، آلودگی آب و خاک و فرسایش خاک باعث شد تا وزارت جهاد کشاورزی از ابتدای آغاز به کار خود طرحی تحت عنوان کاشت یک میلیارد درخت را مطرح کند و بر این اساس قرار است در بازه زمانی 4 ساله یک میلیارد درخت در سراسر کشور کاشته شود.
وزارت جهاد کشاورزی در گام نخست طرح کاشت یک میلیارد درخت را در اسفندماه سال گذشته با تولید 45 میلیون اصله نهال شروع کرد و برای هدفگذاری در سال‌ جاری تولید 250 میلیون اصله نهال را در دستور کار خود قرار داده است و امسال بخش نخست اجرای این طرح با تولید بیش از 250 میلیون اصله نهال، تمام شده و اکنون بخش دوم اجرا یعنی مقدمات کاشت را آغاز کرده‌اند.
برای تشریح ابعاد دیگر طرح کاشت یک میلیارد درخت، گفت‌و‌گویی را با نقی شعبانیان معاونت امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن آمده است.

درباره طرح کاشت یک میلیارد درخت به طور اجمالی توضیحاتی بفرمایید.
طرح کاشت یک میلیارد درخت از اسفندماه سال 1401 به مدت 4 سال برای سراسر کشور اجرایی شده است، اما ایجاد زیرساخت‌های آن از اوایل سال 1401 آغاز شد و نهالستان‌ها آماده تولید نهال شدند. برای اجرای این طرح بیش از 80 درصد نهالستان‌ها احیا شدند چون در سال‌های گذشته توجه کمتری به نهالکاری شده بود و بسیاری از آنها مخروبه شده بودند. این طرح فرصتی را فراهم آورد تا بسیاری از نهالستان‌ها احیا شوند و اکنون هم در حال تولید هستند.
پیش‌بینی شده است در قالب طرح کاشت یک میلیارد درخت، 300 میلیون نهال به بخش زراعت داده شود. ما نهال را تولید می‌کنیم و در اختیار بخش خصوصی قرار می‌دهیم. همچنین کسانی که زراعت چوب می‌کنند به طور رایگان نهال را دریافت می‌کنند. چوب نیاز کشور است و چنانچه این اقدام انجام نشود، قیمت چوب افزایش پیدا می‌کند. علاوه بر بخش زراعت، برای افزایش سرانه فضای سبز نهال تولید شده را در اختیار شهرداری‌ها، روستاها و دهیاری‌ها قرار داده و آنها بر اساس امضای تفاهمنامه اقدام به کاشت و نگهداری می‌کنند.
بخش دیگری از اجرای طرح کاشت درخت شامل احیای جنگل‌ها می‌شود زیرا در این بخش حضور دام و معیشت مردم مطرح است و با کاشت گونه‌های جنگلی و مثمر باید در این بخش مشارکت کرد که با هزینه‌های بیشتری هم همراه است.
بخش دیگری از اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت با هدف جلوگیری از گسترش بیابان‌ها با کاشت نهال‌های بوته‌ای و درختچه‌ای انجام می‌شود. همچنین ما اقدام به بذرکاری هم می‌کنیم اما به شرط آنکه بذرها در عرصه جنگل کاشته شوند.

بدین ترتیب اجرای چنین طرح عظیمی با مشکلات متعددی همراه است. درباره مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات این طرح بگویید.
اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت اقدامی هزینه‌بر است و برآورد ما هزینه 18 هزار و 500 میلیارد تومان است. در صورتی که این طرح به پیمانکار سپرده می‌شد هزینه کل به 100 هزار میلیارد تومان می‌رسید اما با توجه به وجود تجهیزات و امکانات موجود برآورد هزینه 18 هزار میلیارد تومانی شده است. تاکنون ما با مشکلات مالی برخورد نکرده‌ایم چون دستگاه‌های مختلفی مانند هلدینگ پتروشیمی، معدنی و سازمان‌ها و نهادهای دیگری با ما همکاری داشته‌اند.

طبق تفاهمنامه‌هایی که در استان‌ها به امضا رسیده است، آنها هم پای کار آمده‌اند. چنانچه استان‌ها، شرکت‌ها و نهادها همگی در این طرح مشارکت کنند، مشکل زیادی در بخش هزینه‌ها نخواهیم داشت.
درباره میزان تولید نهال در نهالستان‌ها در طرح کاشت یک میلیارد درخت توضیح دهید.
با آغاز اجرای این طرح در حدود 170 میلیون نهال در نهالستان‌ها سبز شدند و قرار است هر سال 250 میلیون نهال هم تولید شود. امیدواریم تا پایان سال 1402 به رقم 270 میلیون نهال دست پیدا کنیم. احتمال دارد در سال اول اجرا همه نهال‌ها امکان کاشت نداشته باشند زیرا بعضی از آنها نیاز به 2 تا 3 سال زمان برای رشد دارند که به عرصه برسند.
همچنین قرار است برای سال 1402، 150 میلیون نهال وارد عرصه شود. در مناطق معتدل و سردسیر نهال باید 2 تا 3 سال در نهالستان‌ها بماند اما در نهایت در پایان 4 سال بیش از یک میلیارد درخت تولید می‌شود. بخش خصوصی هم بسیار پرتلاش وارد این پروژه شد و در بعضی از استان‌ها تولیدات خوبی داشت به‌عنوان نمونه بخش خصوصی در استان آذربایجان شرقی فقط در یک نهالستان 10 میلیون نهال تولید کرده است.

چرا در بعضی از کشورها از جمله کشورهای همسایه سرعت کاشت درخت بیشتر شده است؟
کشورهای دیگر خطرهای در پیش رو را زودتر احساس کرده‌اند. طبق کنوانسیون‌های محیط زیستی کشورها باید به میزان تولید کربن اقدام به حذف کربن کنند. در همین راستا باید یک تریلیون درخت در دنیا کاشته شود. خیلی از کشورها مانند پاکستان این اقدام را آغاز کرده و کاشت 10 میلیارد نهال را پایان داده‌اند. ترکیه هم کاشت 4.5 میلیارد درخت را انجام داده و حالا برای 6 میلیارد درخت برنامه‌ریزی کرده‌اند.
میزان تولید نهال در کشور طی یک سال کمتر از 20 میلیون بوده است اما در برنامه اول توسعه به تولید 750 میلیون نهال دست پیدا کردیم و بایستی از برنامه اول توسعه تا برنامه ششم توسعه در هر سال میزان تولید نهال را افزایش می‌دادیم.
ایران هفتمین کشور تولیدکننده کربن در دنیا و چهل و پنجمین کشور ترسیب کننده کربن است. بعضی از کشورها مترصد هستند تا سال 2030 میلادی تولید کربن خود را برابر با ترسیب کربن خود کنند، اگرچه بسیاری از کشورها به این میزان نیز نزدیک شدند.
ما برای تهیه بذر هم برنامه‌ریزی کرده‌ و برای 142 استان بذر تهیه کرده‌ایم. بعضی از گونه‌های درختی هر سال بذر می‌دهند و بعضی دیگر هم شاید هر سه سال یک بار بذر دهند. همه تلاش ما این است که از گونه‌های بومی و سازگار با شرایط منطقه استفاده شود.
ما در فروردین ماه سال‌جاری 40 میلیون نهال را در بخش‌های مختلف، 40 میلیون برای زراعت چوب، 13 میلیون نهال برای گسترش سرانه فضای سبز به شهرداری‌ها، پادگان‌ها و سایر ارگان‌ها، 10 میلیون نهال برای کنترل بیابان‌ها و 10 میلیون نهال هم برای طرح‌های مطالعه شده منابع طبیعی در سال 1401 در سراسر کشور توزیع کرده‌ایم.
همچنین به مردم برای کاشت، نهال داده شد. عده‌ای خواستار دریافت 100 تا 500 نهال بودند که ما کارشناسی را برای بازدید فضای مورد نظر فرستاده‌ایم و بعد از آن نهال در اختیار آنها داده شد.

طرح‌هایی مانند کاشت یک میلیارد درخت در سال‌های قبل هم اجرا شده بود اما موفق نبوده‌اند. برای جلوگیری از بروز تجربه‌های ناموفق گذشته چه اقداماتی انجام می‌گیرد؟
طرحی که امروز در جریان است، متفاوت از طرح‌های گذشته است زیرا آسیب‌شناسی لازم برای اجرای بهتر آن انجام گرفته است. به‌عنوان نمونه در بعضی از مناطق مانند طرح حرم تا حرم، پروژه جنگل‌کاری ناموفق بود زیرا گونه مناسب برای کاشت انتخاب نشد و نگهداری خوبی هم از درختان صورت نگرفت. در نهایت هم نتیجه قابل قبولی از اجرای این طرح حاصل نشد.
جنگل‌کاری در کشور ما به مراتب از کشورهای ترکیه و پاکستان بهتر است به گونه‌ای که جنگل‌کاری‌ای که در مناطق مهران تا دهلران و اندیمشک و مناطق طبس و زابل انجام گرفت، موفق بودند.

دلیل کاهش سطح جنگل‌ها در کشورمان طی سال‌های گذشته چیست؟
ما طی 50 سال گذشته با کاهش کیفیت و کمیت جنگل روبه‌رو بوده‌ایم. یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع خشکسالی‌های پی در پی بوده که سطح جنگل‌ها را کاهش داده است. درختان زیادی از کشور قاچاق شده‌اند اما با توانی که در سازمان منابع طبیعی وجود دارد توانسته‌ایم آنها را حفظ کنیم. همچنین قیمت چوب باعث دست درازی و سوء‌استفاده از جنگل‌ها شده است. ما تمام تلاش‌مان را به کار گرفته‌ایم تا جنگل‌های‌مان حفظ شوند اما باز هم قطع درخت و قاچاق چوب و ذغال اتفاق افتاده است. سرعت تخریب ما در بسیاری از مسائل بیشتر از سرعت احیای‌مان بوده است بنابراین باید سرعت احیا بیشتر شود و طرح کاشت یک میلیارد درخت در همین راستا اجرا شده است.