سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، هشتاد و دومین جلسه سراسری وبیناری «طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران»، صبح امروز (۳۱تیر ۱۴۰۳) با حضور حسن وحید، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، نقی شعبانیان، معاون امور جنگل، حجت‌الاسلام علاییان، نماینده ولی فقیه در سازمان منابع طبیعی و جمع دیگری از مدیران ستادی سازمان به همراه حضور ویدئوکنفرانسی علی علیزاده علی آبادی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، حمیدرضا حق‌نظری، ناظر مردمی طرح کاشت یک میلیارد درخت در استان همدان و مدیران ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری سراسر کشور برگزار شد.

در بخشی از این جلسه، علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به عنوان رئیس کمیته علمی طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران، ضمن تاکید بر لزوم تلاش بیشتر جذب مشارکت بخش خصوصی به‌ویژه صنایع بزرگ در این طرح، نظرات خود را درباره راهکارهای جلب همکاری عموم مردم و جوامع محلی و تامین اعتبارات مورد نیازبرای اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت مطرح کرد و به ارائه توصیه‌هایی برای استفاده از گونه‌های مفید به‌جای گونه‌های سریع‌الرشد و چگونگی تولید نهال‌های گوناگون برای کاشت در مناطق مختلف کشور، پرداخت.

در ادامه، حسن وحید، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ضمن قدردانی از نکات مطرح‌شده توسط رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، اظهار داشت: طبیعتا هرچقدر در طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران جلوتر می‌رویم، تجربه ما در اجرای این طرح بیشتر می‌شود و اشکالات موجود نیز به مرور زمان رفع می‌شود و امیدواریم در نهایت بتوانیم یادگاری مناسبی را از اجرای این طرح در سطح کشور باقی بگذاریم.

وی همچنین از تلاش‌های ارزشمند عباسعلی نوبخت، رئیس پیشین سازمان منابع طبیعی تقدیر  کرد و گفت: دکتر نوبخت در موضوع کاشت یک میلیارد درخت به صورت شبانه‌روزی وقت و انرژی می‌گذاشت و باید اعلام کنیم که این طرح همچنان به قوت خود باقی است و سازمان منابع طبیعی با قدرت آن را ادامه می‌دهد.

 **واگذاری نظارت بر اجرای طرح یک میلیارد درخت به تشکل‌های مردمی

وحید با بیان این که موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در موضوعات مربوط به طرح کاشت یک میلیارد درخت و سایر مباحث تخصصی، همواره همکاری‌های مناسبی را با سازمان منابع طبیعی داشته است، عنوان کرد: از سمن‌ها و تشکل‌ها مردمی که بدون ادعا در نظارت بر صحت اجرای طرح با ما همکاری دارند، تشکر می‌کنیم.

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: کمتر دستگاهی حاضر است که نظارت بر امور اجرایی خود را به تشکل‌های مردمی واگذار کند، ولی با توجه به این که از ابتدا، طرح کاشت یک میلیارد درخت به عنوان یک طرح مردمی تعریف شد، سازمان منابع طبیعی خود مردم را ناظر بر عملکرد خودش قرار داده که این کار در بدنه دولت سابقه نداشته است.

وی با تاکید بر این که نظارت بر طرح کاشت یک میلیارد درخت توسط سازمان‌های مردم‌نهاد با قدرت ادامه دارد، یادآور شد: تشکل‌های مردمی ناظر بر اجرای طرح، به طور دائمی با همکاران ستادی و استانی سازمان در ارتباط هستند و هرکجا که لازم باشد، تذکر یا پیشنهاد مورد نظرشان را مطرح می‌کنند و ما با کمک خود آن‌ها، سعی می‌کنیم که اشکالات موجود را برطرف کنیم.

 **باید منافع مردم را در طرح کاشت یک میلیارد درخت دخیل کنیم

وحید با تاکید بر این که طرح کاشت یک میلیارد درخت، یک طرح مردمی است که هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی در اجرای آن نقش دارند، اظهار داشت: تجربه نشان داده است هرکجا که منافع مردم را در نظر گرفته‌ایم، توانسته‌ایم مشارکت شهروندان را جلب کنیم، البته منظور ما از این صحبت، منافع عمومی مردم است، نه منافع یک بخش خاص و در طرح کاشت یک میلیارد درخت نیز اگر چنین کاری انجام دهیم، می‌توانیم به جلب شدن هرچه بیشتر مشارکت مردمی امیدوار باشیم.

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: مردم در بسیاری از نقاط کشور برای کمک به طرح کاشت یک میلیارد درخت پای کار آمده‌اند؛ به عنوان مثال، در سفر روز شنبه به بخش شهداد شهرستان کرمان، مشاهده کردم که خود تشکل‌های مردمی البته با مِتُد مد نظر سازمان منابع طبیعی تحت عنوان تله‌های رسوب‌گیر، در یک عرصه بسیار وسیع در حاشیه یک روستا، گونه‌های بیابانی نظیر گز کاشته بودند؛ آن هم در محیطی که دمای بسیار بالایی و بارندگی بسیار اندکی دارد. نکته جالب این که مردم اعلام کردند که از گزهای کاشته‌شده، بهره‌برداری کرده و گزانگبین برداشت می‌کنند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به میزان اعتبارات برآوردشده برای اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، می‌توان گفت که بودجه دولتی سازمان منابع طبیعی نمی‌تواند کفاف هزینه‌های مورد نیاز برای اجرای طرح را بدهد و باید تلاش کنیم که از ظرفیت‌های مردمی حداکثر بهره‌برداری را انجام دهیم و البته منافع جوامع محلی را نیز در این طرح دخیل کنیم.

 **امکان استفاده از مشارکت مردم در حفظ و احیای اکوسیستم‌ها

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان این که این سازمان می‌تواند در حفظ، احیا و توسعه انواع اکوسیستم‌ها اعم از پهنه‌های جنگلی، مرتعی و بیابانی، از مشارکت خود مردم استفاده کند، اظهار داشت: لازم است در اظهارنامه‌ای که در حوزه مردمی‌سازی منابع طبیعی برای افراد ابلاغ می‌شود، ساز و کارهای اجرایی و حقوقی مورد نیاز برای مشارکت مردم در پروژه‌های سازمان از جمله در طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت را ایجاد کنیم.

وحید با اشاره به این که از گذشته، بخشی از طرح‌های درختکاری سازمان منابع طبیعی در قالب پروژه‌های آبخیزداری و توسط خود مردم انجام شده است، عنوان کرد: در مناطق جنگلی کشورمان نیز ظرفیت‌های مناسبی برای کاشت گونه‌های اکولوژیک و اقتصادی وجود دارد؛ به‌ویژه گونه‌هایی که خود بهره‌برداران تمایل به کاشت آن‌ها دارند. تجارب فراوانی در این زمینه در سازمان منابع طبیعی وجود دارد، اما نکته مهم آن است که باید با سهیم کردن مردم در منافع پروژه‌های منابع طبیعی، آن‌ها را در طرح‌های درختکاری، آبخیزداری، مرتع‌داری و ... دخیل کنیم.

وی همچنین تاکید کرد: از صنایعی که در بخش‌های مهمی از کشور در راستای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی خود، در طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران مشارکت کرده‌اند، تشکر می‌کنیم، ولی باید توجه داشته باشیم که صنایع در قالب مواد ۲۱و ۲۴قانون هوای پاک وظیفه دارند که برای رفع آلودگی هوا اقدام کنند و درختکاری یکی از مصادیق این مهم محسوب می‌شود؛ بنابراین مشارکت صنایع در تولید و کاشت نهال، منتی بر سر مردم و منابع طبیعی نیست، البته ما صنایع را همکار خودمان در این طرح می‌دانیم و با همدلی کارها را پیش می‌بریم.

 **ظرفیت مناسب همکاری با شهرداری‌ها در تولید و کاشت نهال

وحید با بیان این که توسعه فضای سبز در سطح کشور از جمله اهداف طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران محسوب می‌شود، گفت: همکاری با شهرداری‌ها در تولید و کاشت نهال، از جمله ظرفیت‌های مهم پیش روی سازمان منابع طبیعی برای پیشبرد اهداف طرح یک میلیارد درخت در بسیاری از مناطق کشور است. در ماده ۱۰۴برنامه پنجم توسعه، سازمان منابع طبیعی موظف شده بود که اراضی واقع‌شده در حاشیه شهرها را برای توسعه نهالستان‌ها و ایجاد کمربند سبز در اختیار شهرداری‌ها قرار دهد و همچنان می‌توانیم از ظرفیت این ماده قانونی استفاده کنیم.

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: سازمان منابع طبیعی هنوز هم اراضی مشخصی را در حاشیه شهرها به شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی احاله مدیریت می‌کند که در آن‌ها طرح‌های توسعه فضای سبزی را که مورد تایید کمیته فنی سازمان قرار دارد، اجرایی کنند. البته نباید فراموش کرد که کشور دچار کمبود آب است و باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که از پساب تصفیه‌شده شهرها برای آبیاری طرح‌های توسعه فضای سبز حاشیه شهرها استفاده شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: سازمان منابع طبیعی در قالب طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، توافقنامه‌هایی را برای انجام همکاری‌های مشترک با نیروهای مسلح، سپاه پاسداران، ارتش، بسیج سازندگی، آموزش و پرورش، هلال احمر و ... منعقد کرده است. ضمن تقدیر از همه دستگاه‌ها، لازم است یادآوری کنیم که باید موارد توافق‌شده در این طرح‌ها، از طرف سازمان پیگیری شود و لازم است بر روند تولید و نگهداری از نهال‌های مربوط به این توافقنامه‌ها نظارت مستمر داشته باشیم.

 **احیای جنگل‌ها؛ از جمله اهداف طرح یک میلیارد درخت

وحید همچنین یکی دیگر از اهداف طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران را استفاده از نهال‌های تولیدشده در پروژه‌های احیای جنگل دانست و با تاکید بر این که این کار به پایداری سرزمین کمک می‌کند، گفت: اولویت اصلی ما در طرح یک میلیارد درخت در بخش دولتی، طرح‌های جنگلداری است که در عرصه‌های جنگلی هیرکانی، زاگرسی، ارسبارانی، ایران –تورانی و خلیج فارس –عمانی در دست اجرا قرار دارد. در تمام این عرصه‌ها پتانسیل‌های مناسبی برای جنگلداری تولیدی چوبی و غیرچوبی، مدیریت منابع جنگلی، جنگلداری چندمنظوره، مدیریت پارک‌های جنگلی، حفظ ذخیره‌گاه‌های جنگلی و ... وجود دارد و بحث‌های مربوط به غنی‌سازی و توسعه جنگل که با تولید و کاشت نهال میسر است، به این اقدامات کمک می‌کند.

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور یادآورد شد: خوشبختانه مناطق جنگلی کشورمان مانند برخی عرصه‌های طبیعی دیگر، فاقد طرح‌های مدون نیستند و باید از ظرفیت این طرح‌ها به‌درستی برای پیشبرد اهداف طرح کاشت یک میلیارد درخت استفاده کنیم. البته در این زمینه نباید صرفا به پتانسیل‌های موجود در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران که شرایط اقلیمی مناسب‌تری برای تولید نهال دارند، اکتفا کنیم، بلکه باید از ظرفیت‌های بخش جنگلداری عرصه‌های زاگرسی، ایران –تورانی و خلیج‌فارس –عمانی هم بهره ببریم. برای این منظور باید برای تمام رویشگاه‌های جنگلی کشور، طرح‌های جنگلداری جداگانه‌ای را با شرح خدمات متناسب با شرایط محیطی هر بخش از عرصه‌های جنگلی، تدوین کنیم.

 **کاشت نهال‌های بیابانی؛ راهکار مناسب مقابله با بیابان‌زایی

وحید به تکلیف سازمان منابع طبیعی برای کاهش ۲۰درصدی مساحت کانون‌های فرسایش بادی در سطح کشور در طول زمان اجرای برنامه هفتم توسعه نیز اشاره کرد و گفت: یکی از راهکارهای کاهش مساحت کانون‌های فرسایش بادی، احیای مناطق بیابانی است. در حال حاضر مساحت جنگل‌های دست‌کاشت بیابانی در سطح کشور ۱.۴میلیون هکتار است. در سال نخست اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران نیز بخشی از نهال‌های تولیدشده، مربوط به گونه‌های بیابانی مورد استفاده در جنگل‌های دست‌کاشت بودند و باید به تولید این گونه‌ها براساس طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی که از سنوات گذشته تدوین شده است، ادامه دهیم.

سرپرست سازمان منابع طبیعی با تاکید بر این که  می‌توان از ظرفیت طرح کاشت یک میلیارد درخت در کاهش مساحت کانون‌های فرسایش بادی در سطح کشور استفاده کرد، اظهار داشت: در حال حاضر متاسفانه سرعت تخریب سرزمین از سرعت احیای عرصه‌های طبیعی در کشورمان بیشتر است و برای حل این مشکل، ابتدا باید کانون‌های فرسایش بادی را کنترل کنیم و نهال‌کاری یکی از روش‌هایی است که در این زمینه استفاده می‌شود. البته خوشبختانه سازمان منابع طبیعی از گذشته در زمینه تولید و کاشت نهال‌های بیابانی در مناطق مختلف کشور موفق بوده است، زیرا همواره در هرکدام از عرصه‌های بیابانی کشور، براساس شرایط خاص آن عرصه اقدام به تولید، پرورش و کاشت گونه‌های مد نظر کرده‌ایم.

وی در ادامه تاکید کرد: از دستگاه‌های دولتی، صنایع و بخش خصوصی کشور انتظار داریم که براساس مسئولیت‌های اجتماعی خود نقش پررنگ‌تری را در پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی ایفا کنند، چون بسیاری از کانون‌های فرسایش بادی جدید، بر اثر اجرای طرح‌های عمومی –عمرانی در سطح کشور ایجاد شده‌اند. همچنین بخشی از کانون‌های فرسایش بادی در حاشیه اراضی کشاورزی قرار گرفته‌اند که برای احیای آن‌ها، لازم است که طرح‌های مربوط به اصلاح الگوی کشت با سرعت بیشتری اجرایی شود.

 **امکان کاشت نهال در طرح‌های مرتع‌داری چندمنظوره

وحید با بیان این که مردمی‌سازی منابع طبیعی و درگیر کردن مردم در پروژه‌های سازمان تا سطح روستاها از جمله اهداف سازمان منابع طبیعی در دولت سیزدهم بوده است، عنوان کرد: براساس توافق با وزارت کشور و با استفاده از ظرفیت قرارگاه پیشرفت و آبادانی، می‌توانیم پروژه‌های سازمان منابع طبیعی در بخش‌های تولید نهال، احیای عرصه‌های جنگلی، مقابله با بیابان‌زایی و ... را با کمک دهیاری‌ها و شوراهای اسلامی روستاها پیش ببریم؛ البته جا دارد که بیش از پیش از این ظرفیت در تمام طرح‌های سازمان منابع طبیعی از جمله طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران استفاده کنیم.

سرپرست سازمان منابع طبیعی به اجرای طرح‌های مرتع‌داری چندمنظوره نیز اشاره کرد و گفت: دنیا به سمت مدیریت جامع حوضه آبخیز حرکت کرده است و در کشورمان نیز اجرای این طرح را مد نظر قرار داده‌ایم که واحدهای اجرایی آن، سامانه‌های عرفی هستند، یعنی بدون سامانه‌های عرفی نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم؛ بنابراین در طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، نباید از ظرفیت‌های موجود در سامانه‌های عرفی مربوط به طرح‌های مرتع‌داری چندمنظوره غافل شویم؛ بخصوص که بخشی ازگونه‌هایی که در قالب طرح یک میلیارد درخت تولید می‌شود، در واقع همان گونه‌های مربوط به مراتع مشجر هستند که می‌توان با احاله مدیریت مراتع به خود مردم و بهره‌برداران، از این نهال‌ها در طرح‌های مرتع‌داری چندمنظوره استفاده کرد.

 **امکان کاشت درخت در پروژه‌های آبخیزداری بیولوژیک و بیومکانیک

وحید با تاکید بر این که تولید گونه‌های درختی و درختچه‌ای موجود در مراتع جزو اهداف طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: در کنار آبخیزداری مکانیکی و احداث سازه‌های آبخیزداری، آبخیزداری بیولوژیک و بیومکانیک نیز که تولید و کاشت نهال جزو ضروریات آن محسوب می‌شود، از جمله راهکارهای عملیات آبخیزداری به حساب می‌آید؛ بنابراین می‌توان از ظرفیت طرح کاشت یک میلیارد درخت برای کمک به پروژه‌های آبخیزداری که همین حالا در میلیون‌ها هکتار از اراضی کشورمان تعریف شده‌اند نیز بهره‌مند شد.

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: کمربندهای حفاظتی ایجادشده در اراضی ملی نیز از دیگر پتانسیل‌های موجود در کشور است که می‌توان در قالب طرح یک میلیارد درخت، در آن‌ها درختکاری کرد. اگر این کار را انجام دهیم، یک میراث ماندگار برای بسیاری از عرصه‌های کشورمان پدید می‌آید، به شکلی که مرز میان اراضی ملی با اراضی دولتی و خصوصی به‌جای فنس‌کشی یا حصارکشی، با درختکاری مشخص شود. همچنین در دیواره‌های حفاظتی موجود در مسیر آبراهه‌ها و رودخانه‌ها نیز می‌توانیم از درختکاری استفاده کنیم.

وی در پایان تصریح کرد: زراعت چوب نیز از دیگر ظرفیت‌های موجود در طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران است که البته در این مساله، نباید خودمان را به رقیب بخش خصوصی تبدیل کنیم. همچنین با توجه به گسترش طرح‌های زراعت چوب در سطح کشور، باید شرایط لازم را برای فروش چوب‌های تولیدی در بازار داخلی کشورمان و جلوگیری از ایجاد گپ و تلاطم در بازار، با کمک سایر دستگاه‌های ذی‌ربط فراهم کنیم.